Maxim Vengerov

Το περιοδικό Μουσικός Τόνος του Ωδείου Φιλιππος Νάκας, τεύχος 32 (Ανοιξη 2005), φιλοξενεί μία συνέντευξη του διεθνούς φήμης βιολονίστα Maxim Vengerov από τη Δέσποινα Νάκα. Σε αυτήν τη συνέντευξη συμπυκνώνεται όλο το αξιακό υπόβαθρο της κυρίαρχης αντίληψης για τη μουσική εκπαίδευση στον κόσμο της κλασικής μουσικής. Είναι το σύστημα αξιών το οποίο κατά κανόνα διέπει τη μουσική εκπαίδευση στα Ωδεία και οδηγεί τελικά το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών τους να εγκαταλείψει άδοξα την ενασχόλησή του με τη μουσική. Συγχρόνως, είναι το σύστημα αξιών που διαμορφώνει την κυρίαρχη κοινωνική αντίληψη για το ποιος μπορεί, αξίζει ή πρέπει να παίζει μουσική.

Ο Maxim Vengerov αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα, ένα γνήσιο προιόν αυτού του μιλιταριστικού μοντέλου εκμάθησης. Είναι αυτός που κατάφερε μέσα από τις συμπληγάδες της φτώχειας, της κούρασης και της εξαντλητικής μελέτης να αναδύθει αλώβυτος στην επιφάνεια ενός κανιβαλιστικού δικτύου προώθησης μουσικών ‘ταλέντων’. Ο Maxim είναι η απόδειξη ότι αυτό το εκπαιδευτικό μοντέλο λειτουργεί και η πιο τρανή απόδειξη της ανωτερότητάς του. Ο Vengerov είναι αυτός που κατάφερε αυτά που οι υπόλοιποι από έλλειψη ταλέντου και τεμπελιά δεν μπόρεσαν να καταφέρουν. Η μουσική όμως έχει να κάνει με κάτι παραπάνω από αυτό που νομίζουν οι διάφοροι ειδικοί της ερμηνείας και του ‘ταλέντου’. Έχει να κάνει με τις κοινωνικές σχέσεις και τον τρόπο που επιθυμούμε να ζούμε. Γιατί σε αυτήν τη κωλοζωή δεν αρκεί να ξέρεις. Πρέπει να καταλαβαίνεις.

Κανένα μονοπάτι ή μοντέλο εκπαίδευσης δεν είναι αθώο. Όλα σέρνουν μέσα τους ένα σωρό παραδοχές για τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες σχέσεις. Αν για παράδειγμα εγώ ως δάσκαλος βιολιού αναφέρομαι στο μαθητή μου ως ‘παιδί-θαύμα’ τότε αυτομάτως δημιουργώ κοινωνικές δυναμικές που έχουν να κάνουν με το πώς βλέπω εγώ το μαθητή μου, οι άλλοι το συμμαθητή τους, ο μαθητής μου τους άλλους, ο μαθητής μου τον εαυτό του, εγώ τον εαυτό μου και πάει λέγοντας. Όλες αυτές οι δυναμικές μπλεγμένες μαζί συνθέτουν ένα κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο όσο το διαμορφώνουμε τόσο μας διαμορφώνει.

Το μονοπάτι λοιπόν της κατάρτισης στην κλασική μουσική με στόχο τη μουσική καριέρα συνοδεύεται και από την κατάρτιση σε ένα σύστημα αντιλήψεων με συγκεκριμένα πολιτικά χαρακτηριστικά. Αν και η αφομοίωση αυτών των αντιλήψεων δεν αποτελεί αυστηρή νομοτέλεια, αυτοί που ωστόσο επίμονα προσπαθούν να ανελιχθούν και να αναρριχηθούν σε ένα περιβάλλον ανελέητου ανταγωνισμού πλατσουρίζουν είτε θέλουν είτε δεν θέλουν σε ένα βούρκο ιεραρχίας, ατομισμού και αυθεντίας.

Εγωτισμός, ελιτισμός και άφθονο κιτσ χαρακτηρίζουν αυτή τη συνέντευξη την οποία έχω σκανάρει για να τη διαβάσετε και εσείς. Έννοιες βγαλμένες από πρωινάδικο παπαγαλίζονται συνεχώς και από τους δύο: ‘μουσική τελειότητα’ ‘παιδί-θαύμα’ ‘η μουσική είναι στο αίμα του’ ‘το βιολί είναι πολύ δύσκολο όργανο’ ‘η ζωή του καλλιτέχνη απαιτεί θυσίες’ ‘το γονίδιο παίζει ρόλο’ ‘πέρασε δύσκολα και φτωχικά παιδικά χρόνια’ ‘η ζωή ενός κορυφαίου καλλιτέχνη απαιτεί θυσίες και ζωή στρατιωτική’. Στερεότυπες μαλακίες και ψέμματα του χειρότερου τηλεοπτικού τύπου, κομμένα και ραμμένα για να χαιδέψουν τη ματαιοδοξία του Vengerov από τη μία, και να προσδώσουν κύρος στη συνέντευξη από την άλλη. Μαλακίες και ψέμματα που στην πραγματική ζωή το μόνο που καταφέρνουν είναι να αποθαρρύνουν και να υποτιμούν οποιονδήποτε θα επιθυμούσε να καταπιαστεί με το βιολί και τη μουσική γενικότερα. Θέλω να σχολιάσω ένα-δυο σημεία:

Ο Maxim μας λέει πως η δασκάλα του ανήκε στους δασκάλους εκείνους που επιδίωκαν και απαιτούσαν πρωτίστως την ανάπτυξη της μουσικής τελειότητας. Ποιός είστε εσείς κύριε Vengerov και η δασκάλα σας που έχετε ανακαλύψει και ορίσει τη μουσική τελειότητα και άρα την εκπροσωπείτε? Δεν είμαι σχετικιστής, αλλά εγώ δεν βλέπω τη μουσική τελειότητα στις γκριμάτσες και τον ιδρώτα ενός τύπου που φοράει φράκο και πασχίζει να μη του φύγει καμιά νότα. Τη βλέπω στο χαμόγελο του φίλου μου που μόλις τώρα έπαιξε τις πρώτες του νότες και ανυπομονεί για τις επόμενες. Τη βλέπω στον 90ντάχρονο βιολιστή που γνώρισα στην Ικαρία και μου είπε «διορθώνω τα λάθια μου», και τη βλέπω σε ένα μέλλον όπου όλοι μα όλοι θα γρατζουνάνε ένα όργανο. Πλέον υπάρχουν 2 άνθρωποι που αγγίζουν την τελειότητα, ο Παναγιώτης Τόκος και ο Maxim Vengerov.

Για τον Maxim, το βιολί είναι πολύ δύσκολο όργανο, ο μαθητής πρέπει να δουλέψει σκληρά. Αν και θα ασχοληθώ με το μύθο ότι το βιολί είναι το πιο δύσκολο όργανο σε κάποιο άλλο άρθρο, ωστόσο εδώ θέλω να πω μόνο το εξής: Οι διατυπώσεις ‘αυτό το όργανο είναι εύκολο’ ή ‘αυτό το όργανο είναι δύσκολο’, πέρα από την αγνωμοσύνη και την αλλαζονία που προδίδουν (ειδικά αν το παίζεις εσύ ο ίδιος!) δεν μπορούν να σταθούν αν δεν απαντηθεί πρώτα το ερώτημα: δύσκολο για να κάνεις τί? Για όλα μπορεί να υπάρξουν όλα τα επίπεδα δυσκολιών, ενώ το πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι κάτι ορίζεται από τα όρια των ανθρώπινων δυνατοτήτων, τα φυσικά όρια των πραγμάτων και τις επιθυμίες μας.

Το να πάρω μια φλογέρα με 4 οκτάβες και να αποπειραθώ να παίξω Παγκανίνι με αυτήν μπορεί να είναι ακόμα πιο δύσκολο απ’ ότι στο βιολί. Θεωρητικά μπορεί να γίνεται, αλλά θα προκαλούσε τα όρια του οργάνου μας και τα δικά μας. Το να κατουρήσω από 10 μέτρα ύψος μέσα σε μπουκάλι είναι πολύ δύσκολο. Θεωρητικά γίνεται, αλλά είναι δύσκολο. Τίποτα δεν είναι πιο δύσκολο ή πιο εύκολο αν δεν απαντηθεί πιο πριν το ερώτημα: τί θέλω να κάνω και γιατί? Αν το όνειρό μου στη ζωή είναι να παίζω τα τρίγωνα κάλαντα στο βιολί κάτω από ένα δέντρο, τότε κάθε διατύπωση περί δύσκολου ή εύκολου οργάνου είναι απλώς ανόητη και ανιστόρητη.

Πέραν τούτου, όλη η ανθρώπινη ιστορία είναι διαποτισμένη από τις προσπάθειες των ανθρώπων να κάνουν τα πράγματα πιο εύκολα, όχι πιο δύσκολα. Το ίδιο το βιολί είναι έτσι φτιαγμένο για να εξυπηρετεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αυτό που θέλουμε να κάνουμε μαζί του. Στο κάτω κάτω δεν χρειαζόμαστε κανένα παιδί-θαύμα να μας παπαγαλίζει συνέχεια πόσο δύσκολο είναι κάτι. Χρειαζόμαστε ανθρώπους που μπορούν να ξεκλειδώνουν τον ενθουσιασμό και τις δημιουργικές δυνάμεις του καθένα. Ανθρώπους που μπορούν να κάνουν κάτι δύσκολο να φαίνεται εύκολο, μια υπέροχη αίσθηση που όλοι νομίζω έχουμε βιώσει όταν βλέπουμε κάποιον να κάνει κάτι καλά και αβίαστα.

Πιο κάτω στην συνέντευξη ο Vengerov λέει τα εξής:

Προσπαθούσα να συνδυάσω την παιδικότητα με την τέχνη μου. Ένα παιδί-θαύμα αισθάνεται τη μουσική ενστικτωδώς. Πολλά παιδιά-θαύματα αποδίδουν εξαιρετικά το Mozart, επειδή πνευματικά βρίσκονται πολύ κοντά του αφού είχε υπάρξει και ο ίδιος παιδί-θαύμα.

Θα ήθελα να κάνω μια ελεύθερη μετάφραση αυτής της παραγράφου:

Προσπαθούσα να συνδυάσω την παιδικότητα με την τέχνη μου. Ένα παιδί θαύμα όπως εγώ, αισθάνεται τη μουσική ενστικτωδώς σε αντίθεση με τους υπόλοιπους που δεν μου φαίνεται να πολυσκαμπάζουν. Είναι λογικό λοιπόν να αποδίδω εξαιρετικά τον Μότσαρτ από τη στιγμή που βρίσκομαι πνευματικά πολύ κοντά του, καθώς όλοι ξέρουμε ότι και αυτός ήταν παιδί-θαύμα σαν και μένα.

Και μαντέψτε τι μας κρατάει για το τέλος:
…η Ελλάδα είναι φανταστική, τα νησιά της υπέροχα!

Ρε ούστ από δω!

σελιδες 1-2

σελίδες 3-4

σελίδα 5